ممنوعیت متهم یا مجرم از خروج از کشور در سه حالت پیش بینی شده است.

اول، زمانیکه هنوز به متهم یا مجرم دسترسی حاصل نشده است؛ که دراینصورت حسب مورد بازپرس یا قاضی اجرا احکام با صدور دستور (نه قرار) اقدام به این امر می‌کند. این دستور قابل اعتراض نمی‌باشد.

ماده ۱۸۸ قانون آیین دادرسی کیفری بیان می‌دارد،  تا هنگامی که به متهم دسترسی حاصل نشده، بازپرس می‌تواند با توجه به اهمیت و ادله وقوع جرم، دستور منع خروج او را از کشور صادر کند. مدت اعتبار این دستور، شش‌ماه و قابل تمدید است. در صورت حضور متهم در بازپرسی و یا صدور قرار موقوفی، ترک و یا منع تعقیب، ممنوعیت خروج منتفی و مراتب بلافاصله به مراجع مربوط اطلاع داده می‌شود. درصورتی که مدت مندرج در دستور منع خروج منقضی شود این دستور خودبه‌خود منتفی است و مراجع مربوط نمی‏ توانند مانع از خروج شوند.

ماده ۵۰۹ قانون آیین دادرسی کیفری بیان می‌دارد،  هرگاه اقدامات قاضی اجرای احکام کیفری منتهی به دسترسی به محکومٌ‌علیه نشود و بیم فرار وی از کشور باشد، می‌تواند دستور منع خروج او را از کشور صادر و به مراجع قانونی اعلام کند؛ اما به محض حضور یا دستگیری محکومٌ‌علیه نسبت به لغو این دستور اقدام می‌کند.

دوم، زمانیکه مقام قضایی به متهم دسترسی پیدا کرده و برای اینکه دسترسی وی ادامه داشته باشد ممنوعیت خروج از کشور را در قالب قرار نظارت قضایی صادر می‌کند. این قرار قابل اعتراض است.

ماده ۲۴۷ قانون آیین دادرسی کیفری بیان می‌دارد، بازپرس می‌تواند متناسب با جرم ارتکابی، علاوه بر صدور قرار تأمین، قرار نظارت قضایی را که شامل یک یا چند مورد از دستور‌های زیر است، برای مدت معین صادر کند:

… ث- ممنوعیت خروج از کشور

سوم، ممنوعیت خروج از کشور به عنوان مجازات تکمیلی که در بند ح ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی به منع خروج از کشور به عنوان مجازات تکمیلی اشاره شده است. در این مورد ممنوعیت خروج از کشور برای مجازات مرتکب است نه برای دسترسی به وی.

ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی بیان می‌دارد،  دادگاه می‌تواند فردی را که به حد، قصاص یا مجازات تعزیری محکوم کرده است، با رعایت شرایط مقرر در این قانون، متناسب با جرم ارتکابی و خصوصیات وی به یک یا چند مجازات از مجازات‌های تکمیلی بند‌ها و تبصره‌های این ماده محکوم نماید.

… ح– منع از خروج اتباع ایران از کشور

باید بیان داشت ممنوعیت خروج از کشور در موارد فوق بایستی به اطلاع دادستان کل کشور برسد تا وی این امر را به مراجع ذیربط ارسال کند.

مدت اعتبار ممنوعیت خروج از کشور

در مورد دستور منع خروج از کشور توسط بازپرس (موضوع ماده ۱۸۸ قانون آیین دادرسی کیفری) و همچنین ممنوعیت خروج از کشور به عنوان قرار نظارت قضایی (موضوع مواد ۲۴۷ و ۲۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری) قانونگذار مدت اعتبار را شش ماه و قابل تمدید دانسته است. به عبارتی چنانچه بعد از شش ماه بازپرس دستور ممنوعیت خروج از کشور را تمدید نکند، دادستان کل کشور بدون استعلام از بازپرس، نسبت به رفع ممنوعیت خروج اقدام می‌کند. اما در مورد دستور صادره از جانب قاضی اجرا احکام (موضوع ماده ۵۰۹ قانون آیین دادرسی کیفری) قانونگذار مدت خاصی را تعیین نکرده و این ممنوعیت تا زمان حضور یا دستگیری محکوم علیه ادامه پیدا می‌کند.