یکی از قدیمی ترین جرائم که شاید از همان پیدایش مفهوم مالکیت در جوامع بشری ارتکاب می یافته و معمولاً مجازاتهای سختی هم برای مرتکبین آن در نظر گرفته شده است، جرم سرقت می باشد. امروزه در اکثر کشورهای جهان، جرم سرقت به دلیل تنوع و گوناگونی آن به انواع مختلفی که هریک شرایط خاص و مجازات مخصوص به خود را دارد، تفکیک شده است. برای مثال: سرقت ساده، سرقت مسلحانه، سرقت از بانک ها و ...
در کنار جرم سرقت، برخی از اعمال مرتبط با این جرم نیز در دنیا واجد وصف مجرمانه می باشند و قابل مجازات شناخته شده اند. مهمترین این قبیل اعمال، جرم مداخله در اموال مسروقه از طریق خرید و فروش مال مسروقه، مخفی کردن مال مسروقه و ... می باشد.
سرقت در کشور ما انواع مختلفی دارد که معمولاً به سرقت های حدی و تعزیری تقسیم می شوند. سؤالی که برای بیشتر مردم پیش می آید این است که چرا دست سارقین قطع نمی شود؟ مگر احکام اسلام در قوانین کیفری ما نیامده اند؟
برابر متون شرعی و مقررات کیفری، برای اجرای حد سرقت باید شرایطی وجود داشته باشد که در صورت فقدان هریک از آنها، حد جاری نخواهد شد و مرتکب سرقت، شاید بر مبنای سایر قوانین قابل تعقیب و مجازات باشد.

برای مثال:
- سارق باید بالغ باشد.
- سارق به سرقت وادار نشده باشد و بداند و آگاه باشد که مال دیگری را می رباید.
- سارق بداند که این عمل حرام است و صاحب مال، مال را در حرز قرار داده باشد (منظور از حرز مکانی است که مال برای محافظت در آن قرار می گیرد. برای مثال گاوصندوق برای جواهرات، حرز است)
-سارق در حالت اضطرار سرقت نکرده باشد (مجبور به سرقت نشده باشد).
- سرقت در سال قحطی صورت نگرفته باشد.
- سارق مال را به قصد دزدی برداشته باشد.
- مال مسروقه در حرز متناسب قرار گرفته باشد (مال مسروقه در جایی قرار نداشته باشد که انتظار وجود آن در محل نمی رفت).
- مال مسروقه از اموال دولتی و وقف نباشد و ...
با این مثال ها متوجه می شویم که برای حد سرقت و قطع دست، باید مجموعه شرایطی با هم وجود داشته باشد در حالی که معمولاً جمع این شرایط با یکدیگر کمتر اتفاق می افتد البته این بدین معنا نیست که سارق مطابق سایر مقررات قابل تعقیب و مجازات نباشد. گذشته از تمام این موارد، حتی اگر تمام این شرایط با هم وجود داشته باشند، برای اجرای حد نیز شرایطی وجود دارد، از جمله اینکه صاحب مال پیش از شکایت، سارق را نبخشیده باشد یا سارق قبل از اثبات جرم از این گناه توبه نکرده باشد.
غیر از مواردی که گفته شد، سرقت هایی وجود دارد که به آنها در اصطلاح "سرقت های تعزیری" می گویند، یعنی سرقت هایی که مجازات قطع دست ندارند که به اختصار به هریک می پردازیم:

1- سرقت مقرون به آزار یا به طور مسلحانه:
هرگاه سرقت همراه با آزار باشد یا سارق مسلح باشد، به حبس از 3 ماه تا 10 سال و شلاق تا 74 ضربه محکوم می شود. اگر سارق در هنگام سرقت مرتکب آسیب بدنی نیز شود، علاوه بر مجازات جرح، به حداکثر مجازات یعنی 10 سال حبس و 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

 2- سرقت مسلحانه گروهی در شب :
هرگاه سرقت در شب واقع شده باشد و سارقین دو نفر یا بیشتر باشد لااقل یکی از آنها حامل سلاح ظاهر یا مخفی باشد، هریک از مرتکبین به 5 الی 15 سال حبس و شلاق تا 74 ضربه محکوم خواهند شد.

3- سرقت مقرون به پنج شرط مشدّد:
هرگاه سرقت جامع شرایط حد نباشد ولی مقرون به تمامی شرایط زیر باشد، مرتکب به پنج تا 20 سال حبس و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد:
الف- سرقت در شب واقع شده باشد.
ب- سرقت توسط دو نفر یا بیشتر انجام شده باشد.
ج- یک یا چند نفر از سارقین حامل سلاح ظاهر یا مخفی بوده باشند.
د- سارقین از دیوار بالا رفته یا حرز را شکسته یا کلید ساختگی به کار برده باشند یا اینکه عنوان یا لباس مستخدم دولت را اختیار کرده یا برخلاف حقیقت خود را مأمور دولتی قلمداد کرده یا در جایی که محل سکنی یا محیا برای سکنی یا توابع آن است، سرقت کرده باشند.
ه- در ضمن سرقتی کسی را آزار یا تهدید کرده باشند.

4- سرقت مسلحانه از منازل:
هرگاه یک یا چند نفر برای سرقت وارد منزل یا مسکن اشخاص شوند و حداقل یک نفر از آنها حامل اسلحه باشد یا هیچیک مسلح نباشند اما در موقع سرقت در مقام هتک ناموس برآیند، به مجازات اعدام یا حبس ابد محکوم خواهند شد.
در صورتی که ساکنان منزل یا مسکن در مقام دفاع از مال یا جان یا ناموس برآیند یا برای جلوگیری از ربوده شدن مال در محل سرقت مرتکب قتل یا جرح یا ضرب سارقین شوند، از مجازات معاف هستند. اگر سارقین به اخطار مأمورین توجه ننمایند و تسلیم نشوند و در نتیجه فرار آنها و تیراندازی مأمورین مجروح یا کشته شوند، مأمورین از مجازات معاف خواهند بود.

5- سرقت مسلحانه از بانک ها، صرافی ها یا جواهر فروشی ها:
هرگاه دو یا چند نفر با برنامه ریزی و مواضعه قبلی، وجه نقد یا اوراق بهادار یا سایر اشیای قیمتی را از بانک ها، صرافی ها و جواهر فروشی ها سرقت کنند و لااقل یکی از سارقین مسلح به سلاح سرد یا گرم ظاهر یا مخفی، پر یا خالی باشد، چه از آن استفاده کند و چه نکند، در صورت وقوع سرقت به حبس ابد و در صورت قتل به اعدام محکوم خواهند شد.
هرگاه علی رغم میل سارقین هریک از این دو نتیجه یعنی سرقت و قتل از عمل آنها حاصل نشود، هریک از آنها به حبس از 10 تا 15 سال محکوم خواهند شد ولی اگر اراده آنان در عدم تحقق قتل یا سرقت موثر باشد، به حبس از دو تا پنج سال محکوم می شوند.

6- راهزنی:
سارق مسلح و قطاع الطریق هرگاه با اسلحه امنیت مردم یا جاده را بر هم زند و رعب و وحشت ایجاد کند، محارب است؛ در این صورت به مجازات اعدام (قتل یا به دار آویختن) یا قطع دست راست و پای چپ یا تبعید محکوم خواهد شد. اعمال هریک از این مجازات ها بستگی به نظر قاضی دارد.
اگر کسی در راه ها به نحوی اقدام به راهزنی کند که عملش محاربه نباشد، به 3 تا 15 سال حبس و شلاق تا 74 ضربه محکوم خواهد شد.

7- سرقت از موزه ها یا مکان های تاریخی و مذهبی:
هرکس اشیا، لوازم، مصالح و قطعات آثار فرهنگی و تاریخی را از موزه ها، نمایشگاه ها، مکان های تاریخی و مذهبی و سایر مکان هایی که تحت نظارت و حفاظت دولت است سرقت کند یا با علم و آگاهی به مسروقه بودن آنها را بخرد یا پنهان کند، به یک تا پنج سال حبس محکوم خواهد شد.

8- سرقت وسایل و متعلقات مربوط به تأسیسات مورد استفاده عموم:
سرقت وسایل و متعلقات مربوط به این تأسیسات که مورد استفاده عمومی قرار می گیرند، مجازات حبس دارد: تأسیسات آب، برق، گاز و غیره که با هزینه یا سرمایه دولت یا سرمایه مشترک دولت و بخش غیردولتی یا به وسیله نهاد ها و سازمان های عمومی غیردولتی یا موسسات خیریه مانند کمیته امداد ایجاد یا نصب شده باشد. مجازات حبس در این موارد از یک تا پنج سال می باشد و اگر سارق از کارکنان سازمان مربوط باشد، به حداکثر حبس یعنی پنج سال محکوم می شود.

 9- کیف زنی یا جیب بری:
سرقت از طریق کیف زنی یا جیب بری و امثال آن، دارای مجازات حبس از یک تا پنج سال و شلاق تا 74 ضربه می باشد.
 
10- سرقت از مناطق حادثه زده:
هرگاه سرقت در مناطق سیل یا زلزله زده یا جنگی یا آتش سوزی یا در محل تصادف رانندگی صورت پذیرد، سارق به حبس از یک تا پنج سال و شلاق تا 74 ضربه محکوم خواهد شد.

 11- سرقت مقرون به یکی از شرایط مذکور در قانون:
در صورتی که سرقت جامع شرایط حد نباشد و همراه با یکی از شرایط زیر باشد، سارق به حبس از شش ماه تا سه سال و شلاق تا 74 ضربه محکوم خواهد شد:
الف- سرقت در محل سکنی یا مهیا برای سکنی یا در توابع آن یا در محل های عمومی از قبیل مسجد و حمام و غیر اینها واقع شده باشد.
ب- سرقت در جایی واقع شده باشد که در آن درخت، بوته، پرچین یا نرده قرار گرفته و سارق آن را شکسته باشد.
ج- سرقت در شب واقع شده باشد.
د- سارقین دو نفر یا بیشتر باشند.
م- سارق مستخدم بوده و مال مخدوم خود را دزدیده باشد یا مال شخص دیگری را از منزل مخدوم خود یا منزل شخص دیگری که به اتفاق مخدوم به آنجا رفته برباید یا شاگرد یا کارگر باشد و از محلی که معمولاً محل کار وی بوده از قبیل خانه، دکان، کارگاه، کارخانه و انبار سرقت کرده باشد.
ن- هرگاه اداره کنندگان هتل، مسافرخانه، کاروان سرا و کاروان و به طور کلی کسانی که به اقتضای شغل اموالی در دسترس آنهاست، تمام یا قسمتی از آن را مورد دستبرد قرار دهند.

 
12- سرقت یا استفاده غیرمجاز از آب، برق، گاز، تلفن:
هرگاه بدون پرداخت حق انشعاب و اخذ انشعاب آب، برق، گاز و تلفن از این منابع استفاده غیرمجاز کند، علاوه بر جبران خسارت وارده، به حبس تا سه سال محکوم خواهد شد.

 
13- مداخله در اموال مسروقه:
بیشتر سارقین به امید اینکه بتوانند مال مسروقه را به پول تبدیل کنند مرتکب سرقت می شوند از این رو شاید یکی از راه های مؤثر در پیشگیری از وقوع سرقت، جلوگیری از خرید و فروش اموال مسروقه باشد. برابر قانون، هرکس با علم و اطلاع یا با وجود قراین اطمینان آور به اینکه مال در نتیجه ارتکاب سرقت به دست آمده آن را تحصیل، مخفی یا قبول کند یا مورد معامله قرار دهد، به حبس از شش ماه تا سه سال و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
در صورتی که متهم معامله اموال مسروقه را حرفه و پیشه خود قرار داده باشد، به حداکثر مجازات محکوم خواهد شد.

 
وظیفه سارق در مقابل مال باخته:
برابر قانون در کلیه موارد سرقت و ربودن اموال، دادگاه علاوه بر تعیین مجازات، سارق یا رباینده را به رد (بازگرداندن) عین مال مسروقه محکوم می کند و اگر عین آن وجود نداشته باشد، سارق به رد مثل یا قیمت مال مسروقه یا ربوده شده و جبران خسارت وارده محکوم خواهد شد. برای مثال اگر سارقی فرش نفیس 12 متری کاشی آقای (الف) را برده باشد، چنانچه عین مال موجود باشد حتی اگر در دست شخص دیگری باشد، مال ربوده شده به آقای (الف) برگردانده می شود. چنانچه فرش مزبور از بین رفته باشد، قیمت آن توسط کارشناس ارزیابی می گردد که باید توسط سارق پرداخت شود. اگر سارق عین مال را برنگرداند یا قیمت آن را نپردازد، چنانچه مالی از او در دسترس باشد ضبط و به میزان محکومیت از مال ضبط شده برداشت می شود؛ در غیر اینصورت، به تقاضای مال باخته تا زمان پرداخت در حبس باقی خواهد ماند. حتی اگر مدت محکومیت مجازات اصلی او تمام شده باشد، به علت عدم بازپس دادن مال مسروقه در بازداشت باقی خواهد ماند مگر آنکه برای دادگاه ثابت شود او معسر است یعنی دارایی اش برای پرداخت بدهی کافی نمی باشد.

نمونه شکایت برای سرقت

 ریاست محترم دادسرای عمومی انقلاب ....

 با سلام و احترام
اینجانب ........................ فرزند .......................... مقیم ...................... خیابان ............. کوچه ............ پلاک ...... در تاریخ .................. اتومبیل پژو به شماره ......................... خود را در خیابان .............. پارک و برای خرید دارو به داروخانه .................. مراجعه کردم. پس از بازگشت متوجه شدم که شیشه اتومبیلم شکسته شده و سارق یا سارقین وسایل داخل اتومبیل از جمله کیف دسته چک 50 برگی به شماره های ........................ عهده بانک ................... را به سرقت برده اند از این رو برای جلوگیری از سوءاستفاده احتمالی از اسناد ونیز تعقیب مجرم یا مجرمین تقاضای صدور دستور انجام تحقیق در خصوص شکایت را دارم.

 امضاء