مجازات جرم قتل عمد قصاص قاتل است. زمانی که فردی مرتکب جرمی می‌شود و آن جرم قتل باشد این قتل رخ داده با قصد و آگاهی مرتکب صورت گرفته باشد یعنی از نوع قتل عمد باشد دارای مجازات است چنانچه هر نوع جرمی بر طبق قانون مجازات اسلامی مستوجب مجازات است. مجازات قصاص به دو نوع قصاص عضو و نفس تقسیم می‌گردد که برای درخواست قصاص متهم لازم است که شرایط اعمال مجازات قصاص وجود داشته باشد، در واقع زمانی قصاص نفس اعمال می‌شود که جرم قتل عمدی محقق شده باشد و قاتل هیچ یک از عوامل رافع مسئولیت کیفری را نداشته باشد در این صورت قصاص اعمال و اجرا خواهد شد، اما زمانی که حکم محکومیت متهم به قصاص از سوی مراجع قضایی صادر گردد باید این حکم اجرا شود، ولی در قانون مجازات اسلامی مواردی بیان شده است که در صورت وجود آن مجازات قصاص اعمال و اجرا نخواهد که با عنوان موارد سقوط قصاص از آن نام می‌برند.

گذشت ولی دم

با صدور حکم قصاص برای فرد مقتول اجرای آن باید صورت پذیرد، اما در صورتی که یکی از موارد سقوط قصاص وجود داشته باشد مجازات قصاص اعمال نخواهد شد که یکی از این موارد گذشت، ولی دم می‌باشد، ولی دم یا اولیای دم کسانی هستند که از مقتول ارث می‌برند یا همان ورثه مقتول به استثنا زوج و زوجه و منظور از گذشت، ولی دم این است که اولیای دم مقتول را به صورت رایگان و مجانی ببخشد و در مقابل بخشش شرطی گذاشته نشود به این صورت که اگر مقتول دیه را در فلان تاریخ پرداخت نکند قصاص بشود.

اولیای دم می‌توانند قاتل یا مرتکب را در هر مرحله از مراحل دادرسی و شروع به رسیدگی تا صدور حکم ببخشند.

به طور مثال اگر مردی همسر خود را بکشد و مقتول دارای یک پدر و مادر و برادر باشد، پدر و مادر مقتول که دارای حق قصاص می‌باشند می‌توانند قصاص قاتل را بخواهند و در غیر این صورت می‌توانند در هر مرحله از مراحل دادرسی از قاتل گذشت کنند.

گذشت مقتول

از دیگر مواردی که باعث سقوط مجازات قصاص می‌شود گذشت فرد مقتول است به عبارت دیگر اگر مقتول یا فردی که توسط دیگری کشته شده است اگر پیش از مرگ خود در صورتی که جرم قتل از نوع عمدی بوده از مرتکب گذشت نماید مجازات جرم قتل عمد که قصاص می‌باشد از فرد قاتل ساقط می‌شود به عبارت دیگر اگر مقتول قبل از مرگ قاتل را از قصاص نفس عفو کند دیگر اولیای دم مقتول حق قصاص قاتل را ندارد حتی بعد از فوت مقتول نیز نمی‌توانند درخواست قصاص قاتل را از مراجع قضایی داشته باشند به دلیل آنکه مقتول قبل از مرگ خود این حق را ساقط کرده است. پس با توجه به مطالب فوق مقتول می‌تواند علاوه بر بخشش قصاص قاتل می‌تواند دیه را هم ببخشد.

به طور مثال: اگر فردی دیگری را بکشد قبل از اینکه مقتول به قتل برسد می‌تواند قاتل را بخاطر جرم قتل و کشتن او ببخشد قصاص از قاتل ساقط می‌گردد در این صورت اولیای دم نمی‌تواند فرد قاتل را قصاص بکنند.

فوت قاتل

فوت قاتل بر طبق قانون مجازات اسلامی از جمله مواردی است که موجب عدم اجرای و سقوط مجازات قصاص می‌شود به این صورت که اگر قاتل در قتل از نوع عمد فوت کند دیگر قصاص و دیه از قاتل ساقط می‌گردد و اولیای دم مقتول نمی‌توانند از اموال قاتل دیه مطالبه نمایند.

زمان مرگ قاتل و علت مرگ قاتل تاثیر اعمال یا عدم اعمال مجازات قصاص ندارد در هر صورت از عوامل سقوط مجازات، فوت قاتل می‌باشد. در واقع در صورت تحقق جرم قتل عمد با وجود هر یک از موارد فوق مجازات قصاص ساقط می‌گردد، ولی در برخی موارد که در قانون بیان شده مجازات قصاص اعمال نمی‌شود:

قاتل پدر باشد یعنی اگر پدر یا جد پدری فرزند یا نوه خود را بکشند مجازات قصاص اعمال نمی‌شود.

اگر مقتول دیوانه و مجنون باشد قصاص اعمال نمی‌شود اگر قاتل فرد عاقلی باشد با کشتن فرد دیوانه مجازات قصاص اعمال نمی‌شود.

اگر قاتل مست باشد و خود را برای کشتن و به قصد کشتن فرد دیگری مست نکرده باشد به دلیل نداشتن اختیار قصاص نمی‌شود.

اگر فرد قاتل مسلمان باشد و فرد کشته شده یا مقتول غیر مسلمان باشد قاتل قصاص نمی‌شود.

قاتل دیوانه یا نابالغ باشد.

در هر صورت وجود هر یک از موارد فوق، جرم قتل عمد مستوجب مجازات قصاص نمی‌باشد.