موسسه حقوقی متین
1403/01/10
عنوان : آیا می دانید خیانت در امانت در قانون چطور عنوان گردیده است؟


جرم خیانت در امانت مانند جرائمی چون قتل، سرقت، کلاهبرداری و ... از گذشته های دور در جوامع بشری به چشم می خورد. احادیث و روایات زیادی از بزرگان دین و عقلای جامعه وجود دارد که در آنها انسان ها با رعایت امانت داری سفارش کرده و امر به رد امانت (بازگرداندن آن بدون کم و کاست) می کند.

خداوند در آیه 37 سوره انفال مردم را به رسانیدن امانت ها به صاحبان آنها امر فرموده است: اِنَّ اللهَ اَن تُودوا الاَمانات اِلی اَهلِها.

در قابوس نامه در باب نگه داشتن امانت، به داستان جالبی برمی خوریم که بازخوانی آن خالی از حکمت و فایده نیست:

... شنودم که مردی به سحرگاه از خانه بیرون رفت تا به گرمابه رود، به راه اندر دوستی از آن خویش را دید و گفت: موافقت کنی تا به گرمابه شویم؟ گفت: تا به گرمابه با تو همراهی کنم لکن اندر گرمابه نتوانم آمدن که شغلی دارم و تا نزدیک گرمابه بیامد. به سر دوراهی رسید، بی آنکه این مرد را خبر کردی بازگشت و به راه دیگری رفت. اتفاق را طراری از پس این مرد می رفت به طراری خویش. این مرد بازنگرید طرار را دید و هنوز تاریک بود. پنداشت که آن دوست وی است صد دینار در آستین داشت بر دستارچه بست از آستین بیرون گرفت و بدین طرار داد و گفت: ای برادر این امانت است به تو چون من از گرمابه بیرون آیم به من بازدهی. طرار زر از وی بستد و آنجا مقام کرد تا وی از گرمابه بیرون آمد. روز روشن شده بود جامه بپوشید و راست همی رفت. طرار وی را بازخواند و گفت: جوانمرد زر خویش بازستان و پس برو که امروز از شغل خویش فروماندم از این نگاه داشتن امانت تو. مرد گفت: این زر چیست؟ و تو چه مردی؟ گفت: من طرارم و تو این زر به من دادی، گفت: اگر تو طراری چرا زر من نبردی؟ طرار گفت: اگر به صناعت خویش بردمی، اگر هزار دینار بودی از تو یک جو نه اندیشیدمی و نه باز دادمی ولکن تو بزینهار به من دادی. زینهاردار نباید که زینهارخوار باشد که امانت بردن جوانمردی نیست.

 خیانت در امانت در قانون مجازات اسلامی

ماده 674 قانون مجازات اسلامی مقرر داشته : هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شد و بنابراین بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید، به حبس از 6 ماه تا 3 سال محکوم خواهد شد.

بررسی کلمات و آثار آن در ماده 674 قانون مجازات اسلامی اموال منقول یا غیرمنقول

اشیایی که انتقال آنها از محلی به محل دیگر ممکن باشد بدون اینکه به خود اشیا یا محل استقرار آنها خرابی وارد شود، منقول هستند مانند : اتومبیل، کتاب و ...

مالی که از محلی به محل دیگر قابل انتقال نباشد، غیرمنقول است خواه استقرار آن ذاتی باشد (مانند زمین یا کوه)یا به دلیل عمل انسان برای انتقال آن، در خود مال یا محل آن خرابی یا نقص ایجاد شود (مثل خانه).

سفته، چک و قبوض

چک و سفته اسنادی تجاری اند که در داد و ستد به کرا می روند؛ همچنین است برات. قبوض جمع کلمه قبض است مانند رسید های تحویل کالا، جنس، پول و ...

اجاره، امانت و رهن

عقودی اند که مردم روابط معاملاتی خود را در قالب آنها تنظیم و انشاء می کنند. برای مثال، اشخاص جهت استفاده از منافع یک مغازه تجاری یا مکان مسکونی مبادرت به انشای عقد اجاره می کنند.

یکی از اشتباهاتی که ممکن است در بحث جرم خیانت در امانت به وجود آید، این است که عده ای گمان کنند برای تحقق این جرم حتماً باید عقد یا قراردادی وجود داشته باشد؛ یعنی برای محکوم کردن کسی به ارتکاب جرم خیانت در امانت، شاکی باید ثابت کند که با متهم عقد امانت یا اجاره یا ... منعقد کرده است. برای رفع این اشتباه قانونگذار از عبارت: "... یا هر کار با اجرت یا بی اجرت..." استفاده کرده است. برای مثال اگر شخصی برای کمک به دوستش در اسباب کشی منزل عنوان کند که بدون هیچ دستمزدی مال او را با وانت خود جابجا خواهد کرد ولی به جای تحویل اجناس آنها را به فروش برساند، مرتکب جرم خیانت در امانت شده است بدون آنکه بین آن دو قرارداد یا عقدی وجود داشته باشد.

استعمال کردن

مصرف کردن یا استفاده کردن از مال مورد امانت است. برای مثال شخصی اتومبیل خود را به دوستش امانت می دهد  تا در پارکینگ منزل خودش از آن نگهداری کند ولی دوست وی از آن اتومبیل برای مسافرکشی استفاده می کند.

تصاحب

یعنی شخص امین به جای انجام وظیفه اصلی اش رفتاری با مال مورد امانت کند که مال دیگری را از آن خود بداند و با آن طوری رفتار کند که دیگران کمک کنند او مالک مال است. برای مثال شخصی فرش دستباف خود را به امانت به دوستش می دهد ولی دوست وی آن را به فروش می رساند.

اتلاف

تلف کردن یا نابود کردن مال مورد امانت یکی دیگر از گونه های خیانت در امانت است. از بین بردن مال مورد امانت به شکل های گوناگون متصور است. مانند اینکه امین مال مورد امانت را که یک چک است پاره می کند یا آتش می زند.

مفقود کردن

ممکن است امین بدون آنکه مال مورد امانت را تصاحب یا استفاده یا تلف کند، اقدامی نماید که مالک قادر به دست یابی به مالش نباشد. برای مثال امین انگشتر مورد امانت را به داخل چاه حمام بیندازد؛ یعنی علی رغم آنکه انگشتر وجود دارد، ولی دسترسی به آن برای مالک امکان پذیر نباشد. البته باید توجه داشت که در این حالت برای اینکه خیانت در امانت صورت گرفته باشد، می بایست امین مال را عمداً مفقود کند در صورتی که اگر بر اثر بی احتیاطی انگشتر از دستش رها شده و داخل چاه بیفتد، نمی توان او را به جرم خیانت در امانت تحت تعقیب قرار داد.

شرایط سپردن مال امانی

برای تحقق جرم خیانت در امانت، مال امانی باید توسط مالک یا متصرف قانونی به امین سپرده شود. پس اگر شخصی مالی را پیدا کند و در آن تصرفاتی علیه مالک بنماید، جرم خیانت در امانت محقق نمی شود زیرا آن مال به شخص یابنده سپرده نشده است. حتی اگر مالی به امین سپرده شود ولی او فوت کند و ورثه اش در آن مال امانی تصرفاتی به نفع خود کنند، مرتکب جرم خیانت در امانت نشده اند زیرا مال به آنان سپرده نشده است. ولی عکس قضیه صادق نیست ولی اگر امانت گذار پس از سپردن مال به امین فوت کند و امین مال را به ضرر ورثه امانت گذار تصرف و تصاحب نماید، جرم خیانت در امانت محقق می شود زیرا عنصر سپردن وجود دارد.

همچنین سپردن مال باید از راه های قانونی صورت گرفته باشد پس اگر سارق مال مسروقه را نزد دیگری به امانت گذارد و امین به جای بازگرداندن مال آن را به ضرر سارق به صاحب اصلی کالا یا دولت بدهد یا اصلاً از آن به نفع خود استفاده نماید، مرتکب جرم خیانت در امانت نشده است.

سؤالی که در اینجا پیش می آید آن است که اگر دو نفر به طور شراکتی مالک مال مشاعی باشند و یکی از آنها که مال به امانت به او سپرده شده آن را به نفع خود تصاحب کند قابل تعقیب است؟ پاسخ این است که:

فرض کنید عده ای یک قطعه زمین را مشاعاً شریک هستند و تمام شرکا مال را به امانت به یک نفر از میان خودشان می سپارند ولی او آن مال را به نفع خود تصاحب کرده و می فروشد یا به اجاره واگذار می کند. در اینجا دو نظر وجود دارد:

1- عده ای از علمای حقوق اعتقاد دارند که در اینجا جرمی محقق نمی شود زیرا هر جزء از مال مشاء مطعلق به کلیه شرکا از جمله همین شریک است.

2- عده ای هم اعتقاد دارند این شخص مالک تمام مال نبوده و اقدامات او فقط به اندازه سهم اش صحیح است و اقدام او نسبت به سایرین، عملی مجرمانه محسوب می شود.

به نظر می رسد که نظر دوم با منطق و عدالت سازگارتر باشد. ولی در عین حال بین قضات نیز چنین اختلاف نظر هایی وجود دارد. به همین جهت است که در عمل، مواجه با برخوردهای دوگانه با موضوع هستیم.

مسئله دیگر آنکه گاهی اوقات امین خود را در تصرف مال امانی ذی حق دانسته و به خود اجازه دخل و تصرف در آن می دهد. فرض کنید شخص (الف) مبلغ دو میلیون ريال نزد شخص (ج) به امانت می گذارد تا پس از دو هفته به وی بازگرداند ولی او در پایان مهلت از بازگرداندن وجه به (الف) خودداری می کند با این استدلال که (الف) به او مبلغ سه میلیون ريال بدهکار است. به عبارت دیگر او مدعی داشتن حق بر گردن (الف) می شود. آیا در این صورت شخص (ج) باز هم قابل تعقیب است؟

نظر غالب آن است که (ج) فاقد سوءنیت بوده و در واقع با این عمل قصد احقاق حق دارد و به اصطلاح "تقاص" می کند.

سؤال: برای تعقیب مرتکب جرم خیانت در امانت باید به کدام دادسرا یا دادگاه رجوع کرد؟

جواب: فرض کنید شخص (الف) یک قطعه فرش را در تهران به شخص (ج) به امانت می سپارد تا چند روز بعد به او برگرداند. شخص (ج) نیز آن را در شیراز می فروشد آنچه مسلم است، (ج) در شیراز مرتکب جرم شده زیرا مال مورد امانت در این شهر فروخته شده و جرم موقعی محقق شده که مال مورد امانت به فروش گذاشته شده است؛ بنابراین در مورد باید به دادگاهی در شهر شیراز جرم در حوزه آن واقع شده، مراجعه کرد.

سؤال: معمولاً بعد از تحقق اختلاف بین زن و شوهر، زوجه برای مطالبه جهیزیه، علیه شوهر شکایت خیانت در امانت طرح می کند، آیا شوهر تحت این عنوان قابل تعقیب است؟

جواب: جهیزیه در ایام ازدواج معمولاً در اختیار زوجه است و مورد استفاده زن و شوهر قرار می گیرد. بنابراین به هیچ وجه نمی توان شوهر را امانت دار جهیزیه دانست. در این مورد زن برای مطالبه جهیزیه باید "دادخواست مطالبه" را به دادگاه حقوقی تقدیم کند تا به حق خود برسد.

 

print